ABD'nin yeni Başkanı Donald Trump, Panama Kanalı'nın kontrolünü geri almak istediğini duyurdu, ancak bu talep, 1977'de imzalanan Tarafsızlık Antlaşması çerçevesinde ciddi bir çıkmaza girdi. Eski ABD Başkanı Jimmy Carter ve eski Panama Devlet Başkanı Ömer Torrijos tarafından imzalanan Panama Kanalı Anlaşması ile Tarafsızlık Anlaşması, kanalın kontrolünü 31 Aralık 1999'da Panama'ya devretmiştir.
Tarafsızlık Anlaşması'nın 4'üncü maddesi, her iki tarafın kanalın daimi tarafsız kalmasını sağlamakla yükümlü olduğunu belirtiyor. Trump, kanalın şu anda Çin kontrolünde olduğunu ve bu durumun anlaşmaya aykırı olduğunu iddia etmekte ancak, bu iddiayı kanıtlamak durumundadır. Bunun yanı sıra, anlaşma metninde kanalın kontrolünün tekrar ABD'ye devredilmesine dair bir madde bulunmamaktadır.
Kanaldaki askeri varlık durumuna ilişkin olarak, Tarafsızlık Anlaşması'nın 5. maddesi, kanalın kontrolü altında yalnızca Panama'nın askeri güçlerinin bulunabileceğini belirtmektedir. Programın 3'üncü maddesi ise, tüm ulusların savaş gemilerinin kanaldan geçişinin denetim ve arama gerekmeksizin mümkün olduğunu vurgulamaktadır.
Panama Kanalı, yaklaşık 77 kilometre uzunluğunda olup, kilitli havuz sistemi ile çalışmaktadır. Bu sistem sayesinde, gemilerin kanal boyunca su seviyesindeki farklılıklara göre yükseltilmesi ve alçaltılması sağlanmaktadır. Kanal, ABD'nin doğu ve batısı arasında yolculuğu 15 bin kilometre, Avrupa'dan Doğu Asya'ya yaklaşık 3 bin 700 kilometre kısaltmaktadır.
Söz konusu kanal, dünya deniz ticaretinin yüzde 5'ini kapsamakta ve hükümete yıllık 2.5 milyar dolar gelir sağlamaktadır. Trump, başkanlık konuşmasında kanaldaki geçiş ücretlerinin aşırı olduğunu ve adaletsizlik içerdiğini öne sürdü. Ancak, Panamalı ekonomi uzmanı Eddie Tapiero, bu ücretlerin talebe göre belirlendiğini belirtmektedir.
Son olarak, Trump’ın Çin'in kanal üzerindeki etkisi konusundaki söylemleri, Panama'nın Tayvan ile diplomatik ilişkilerini kesmesi ve ülkedeki büyük yatırımları göz önünde bulundurulduğunda, tartışmalara yol açabilir.
