Bireysel Emeklilik Sistemi'nde (BES), 2017 yılında başlayan otomatik katılım sistemi, işverenlerin çalışanlarını BES'e dahil etmelerine olanak sağladı. Bu sistem kapsamında, tüm çalışanların maaşlarından yüzde 3 kesilerek bu miktar BES'e aktarılıyor. Çalışanlar, istedikleri takdirde bu sistemde kalarak tasarruf yapabilirken, istemezlerse sistemden ayrılma hakkına sahiptirler.
Otomatik Katılım Sistemi'nin (OKS) gelişimiyle, işverenlerin de katkısıyla ikinci basamak emeklilik sistemi olan Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) oluşturulmaya yönelik adımlar atılıyor. Bu yeni sistemle ilgili yasal düzenlemelerin 2024 yılının dördüncü çeyreğinde çıkarılması planlanıyor.
TES, emeklilik dönemindeki gelir kaybını telafi etmeyi, çalışma yaşamı boyunca yaşam standartlarını korumayı hedefleyen bir sistemdir. TES, çalışan, işveren ve devlet tarafından finanse edilecek ve çalışanın bireysel hesabına yapılan nakdi katkılar, emeklilik yatırım fonlarına yönlendirilecek. Bu fonların seçimi ve birikimlerin fonlar arasındaki dağılımı ise çalışanlar tarafından yapılacak. Bu sayede, çalışanlar ek emeklilik geliri oluşturarak hane halkı tasarruflarını artırabilecekler.
TÜM ÇALIŞANLARIN TAZMİNAT HAYALİ SUYA DÜŞTÜ
Yapılan yeni işçi düzenlemelerine ve çalışmalarına göre, Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi'ne (TES) dahil olan tüm işçi ve çalışanlar, karma TES'e ekli olacaklar ve daha sonra isteğe bağlı olarak TES'e geçebilecekler. Bu yeni sistem başlatıldığında, tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş dönem hakları aynı şekilde korunacak.
Bu tarihten önceki çalışma sürelerine ilişkin kıdem tazminatı hakları, çalışanların güvencesi altında karma TES'e geçiş yapabilecek. Bu, kıdem tazminatı haklarını kazanmış olan işten ayrılan çalışanların geçmiş kıdem tazminatlarını alabilmelerini sağlayacak ve yeni sisteme herhangi bir aktarım yapılmayacak.
Kıdem tazminatı sistemi şu şekilde işleyecek: Çalışanlar brüt ücretlerinin yüzde 8,33'ünü kıdem tazminatı olarak almaktaydı. Ancak karma TES'e geçildiğinde, bu oran yüzde 5,33 kıdem tazminatı ve yüzde 3 işveren katkısı olmak üzere toplamda yüzde 8,33'lük bir hakla değişecektir. Yüzde 3'lük işveren katkısı bireysel fon hesabında biriktirilecek.
Önceki durumda, çalışan işçi ve personeller işi bırakıp istifa ettiğinde yüzde 8,33'lük kıdem hakkının tamamını kaybediyorlardı. Ancak karma TES'te, bireysel fon hesabındaki yüzde 3'lük hak korunacak. Çalışanlar, karma TES'e geçmeden önceki kıdem tazminatı haklarına sahip oldukları için herhangi bir hak kaybı yaşanmayacak.
İsteğe bağlı TES kapsamında, bireysel fon hesabında toplanan miktar, çalışanın aynı iş yerinde 1 yıldan fazla çalışması ve bazı istisnalar dışında her durumda işten ayrılması koşullarında kazanılmış bir hak olarak kabul edilecek.
İşçinin İş Değişikliği Durumunda Neler Olacak?
Bir çalışan, haklı fesih sebebi dışında işten çıkarılırsa veya istifa ederse, bireysel fon hesabında çalıştığı son firmadaki döneme ait biriken tutar korunacak. Yani, bu döneme ait birikimler çalışanın yeni işine geçiş yaparken değişmeyecek.
Eğer çalışma süresi bir yıldan fazla ise ve iş veya hizmet akdi ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmadığı nedeniyle feshedilmişse, çalışanın son firmasındaki işveren katkı payı ve devlet katkısının yüzde 50'si bireysel fon hesabında korunacak, diğer yüzde 50'si ise Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) sigorta hesabına aktarılacak. Bu aktarılan tutar, olası hukuki süreçler sonuçlandığına kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek.
Ancak çalışma süresi bir yıldan daha az ise ve iş veya hizmet akdi feshedilmiş veya istifa edilmişse, işveren katkı payı ve devlet katkısı TES sigorta hesabına aktarılacak. Bu tutar da, olası hukuki süreçler sonuçlanana kadar çalışanın hesabında blokeli olarak tutulacak. Bu düzenleme, iş değişikliği durumunda çalışanların biriken haklarını korumayı amaçlamakta.
Katki Oranları Nasıl Hesaplanacak?
Karma TES (Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi) ve isteğe bağlı TES (Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi) için katkı oranları şu şekilde hesaplanacak:
Karma TES:
- Yüzde 5,33'lük kıdem hakkı
- Yüzde 3 işveren katkısı
İsteğe Bağlı TES:
- Yüzde 4 işveren katkısı
- Yüzde 1 devlet katkısı (asgari prime esas kazanç üzerinden)
Sistemde çalışan katkısı, aylık kazanca göre belirlenecek:
- Asgari ücretle çalışanlar için aylık kazancın yüzde 0,5'i kadar.
- Asgari ücret ile asgari ücretin iki katı arasında kazanç elde edenler için aylık kazancın yüzde 1,5'i kadar.
- Aylık kazancı asgari ücretin iki katından fazla olanlar için aylık kazancın yüzde 2,5'i kadar.
Çalışanlar, istedikleri takdirde çalışan katkı paylarını, aylık kazançlarının yüzde 6'sına kadar artırabilecekler. Bu sayede katkılarını isteğe bağlı olarak yükseltebilecekler ve emeklilik fonlarına daha fazla birikim sağlayabilecekler.
Para Nasıl Değerlendirilecek?
Kişisel hesaplara yapılan devlet katkısı ödemeleri nakdi olarak gerçekleştirilecek. Yapılacak olan bu ödemeler, çalışılan ayı takip eden ayın sonuna kadar hesaplara aktarılacak. Bu sayede çalışanların birikimleri hızlı bir şekilde hesaplarına yatırılacak.
Bu birikimler, emeklilik yatırım fonları aracılığıyla değerlendirilecek. Çalışanlar, emeklilik yatırım fonlarını kendileri seçecekler ve fon seçimleri, bu fonların sağlayacağı reel getiriye bağlı olarak gerçekleşecektir. Böylece çalışanlar, yatırımlarını kendi tercihlerine göre yönlendirebilecekler.
Ayrıca, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan durumlar veya benzeri sebeplerle işten çıkarılan veya 1 yıldan az bir süre çalıştığı işten istifa eden çalışanların TES sigorta hesaplarına aktarılan tutarlar, sigorta amaçları için kullanılacak. Bu, çalışanların emeklilik güvencelerini korumak için önemli bir adım.
İstifa Durumunda Ne Olacak?
İşçi, eğer bir işte bir yıldan az bir süre çalıştıktan sonra istifa edip çalıştığı işten ayrılırsa, yalnızca çalışan katkısı kişisel fon hesabında kalacak. Bu durumda, işten ayrılan çalışanın birikimleri sadece kendi katkısı ile sınırlandırılmış olacak.
Ancak bir işte bir yıldan uzun süre çalıştıktan sonra istifa edilirse, bireysel fon hesabına yatırılan primler hiçbir işleme tabi tutulmadan kayıpsız bir şekilde hesapta kalacak ve emeklilik yatırım fonlarında nemalanmaya devam edecek. Çalışan, sistemden çıkış şartlarına bağlı olarak kısmi çıkış veya emeklilik yaşında bu birikimleri alabilecek. Bu düzenleme, uzun vadeli çalışmaların karşılığını korumayı amaçlamakta ve çalışanların biriken emeklilik birikimlerini kaybetmemelerini sağlar.
Sistemden Çıkış Şartları
1. 60 yaşını doldurmamış katılımcılar için:
- Talep edilmesi durumunda bir defaya mahsus evlilik, işsizlik, ilk konut edinimi veya ağır hastalık gibi sebeplerle başvurulduğunda, bireysel emeklilik hesabındaki birikim tutarının yüzde 10'u kadar ödeme yapılabilir.
- Çoklu yararlanım halinde, kısmi çıkış hallerinin tamamı için her halükarda kısmi çıkış oranı yüzde 20'yi geçmemek üzere defaten ödeme yapılabilir.
2. Cayma ve ayrılma hakkı bulunmayan tam çıkış:
- Tamamen sistemden çıkış, emeklilik dönemi sona erdiğinde, çalışanın ölümü veya maluliyet durumlarında gerçekleşecek.
- Çalışan, emekli olduğunda kendisine bağlanacak aylık süresi sona erdiğinde sistemden tamamen çıkmış olacak.
Bu şartlar altında, katılımcılar belirli koşullar doğrultusunda sistemden çıkış yapabilecekler ve birikimlerine ulaşabilecekler.
Toplu Ödeme Yok
Çalışan, sadece bir gün bile çalışmış olsa, bireysel fon hesabındaki hakları saklı olacaktır. İşveren tarafından işten çıkarılmış olsa dahi, bir günlük çalışması karşılığı TES katkısı hesabında duracaktır. Bu düzenleme, herhangi bir çalışanın birikimlerini korumasını ve kaybetmemesini sağlar.
Emekli olduğunda, kişi hesabında biriken tutarın yüzde 25'ine kadar toplu bir ödeme alabilecektir. Geriye kalan tutar ise aylık olarak ödenecektir. Bu, emekli olan kişinin bireysel fon hesabındaki birikimlerini belirli bir düzen içinde almalarını sağlayan bir uygulamadır.
SGK Emekliliği ve TES Emekliliği
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES), ikinci basamak emeklilik sistemi olarak geliştirilmiş ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamındaki birinci sütun emeklilik sisteminden ayrılmıştır.
Çalışan, emeklilik yaşı geldiğinde SGK'den emekli olacak ve ayrıca 60 yaşına geldiğinde TES kapsamında ikinci bir emekli aylığı almaya hak kazanacak. Kişi, her iki emekli aylığını da herhangi bir kesinti veya oransal azalma olmaksızın aynı anda alabilecek.
TES sistemi için bir emeklilik yaşı olan 60 belirlenmiş olsa da, emekli olmak için herhangi bir çalışma süresi şartı bulunmamakta. Çalışan adına ödenen katkılar, kişinin bireysel fon hesabında birikir. Bu nedenle, her çalışan, 5 yıl çalışmış olsa da 30 yıl çalışmış olsa da 60 yaşını doldurduğunda, bireysel fon hesabındaki birikime hak kazanmış olacak ve emekli maaşı ödemesi başlayacak. Yani, emeklilik yaşı ve bireysel birikimler, çalışanlar için iki farklı yoldan emeklilik hakkını temsil ediyor.
